Marifetullah: Allah’ı Bilmenin Yolları

Marifetullah: Allah’ı Bilmenin Yolları

İnsanlığın en temel arayışlarından biri, varoluşun anlamını kavramak ve Yaratıcı ile ilişki kurmaktır. Bu arayışın en derin ve kapsamlı ifadesi ise Marifetullah, yani Allah’ı bilme, tanıma çabasıdır. Marifetullah, sadece aklî bir bilgi edinme süreci değil, aynı zamanda kalbin, ruhun ve tüm varlığın iştirak ettiği bir tecrübedir. Bu yazımızda, Kur’an-ı Kerim’in marifetullah vurgusunu, İmam Ali’nin (عليه السلام) ‘Tanrı’yı Tanıma’ hutbelerindeki derinlikleri, Gazâlî’nin ‘Ma’rifetullah’ bölümlerindeki analizleri ve Mevlânâ’nın Mesnevî’sindeki hikmetli anlatımları merkeze alarak, Allah’ı bilmenin yollarını keşfetmeye çalışacağız.

Kur’an-ı Kerim’de Marifetullah Vurgusu

Kur’an-ı Kerim, baştan sona Allah’ı tanımaya, O’nun varlığını, birliğini, sıfatlarını ve fiillerini anlamaya davet eder. Ayetler, evrenin yaratılışındaki mükemmelliğe, insanın yaratılışındaki hikmete, doğadaki düzen ve dengeye dikkat çekerek, tefekkür yoluyla Allah’a ulaşmanın yollarını gösterir.

• Tefekkür: Kur’an, sık sık insanları tefekküre davet eder. Örneğin, "Göklerin ve yerin yaratılışında, gece ile gündüzün birbirini izlemesinde aklıselim sahipleri için elbette ibretler vardır." (Âl-i İmrân, 3/190) ayeti, evrenin ve doğanın derinliklerinde tefekkür ederek Allah’ın varlığına ve birliğine ulaşmanın önemini vurgular.
• Ayat-ı Tekviniye ve Ayat-ı Tenziliye: Kur’an, hem yaratılış ayetleri (ayat-ı tekviniye) hem de indirilen ayetler (ayat-ı tenziliye) aracılığıyla Allah’ı tanıtır. Yaratılış ayetleri, evrendeki düzen ve dengeyi gözlemleyerek Allah’ın varlığına delil getirirken, indirilen ayetler ise O’nun sıfatlarını, emirlerini ve yasaklarını bildirerek insanlara yol gösterir.
• Kalp ve Akıl Birlikteliği: Kur’an, sadece aklî bir bilgi edinme sürecine değil, aynı zamanda kalbin de bu sürece dahil olmasına önem verir. Kalp, imanın ve marifetin merkezidir. "Kalpleri vardır, onunla anlamazlar; gözleri vardır, onunla görmezler; kulakları vardır, onunla işitmezler. İşte onlar hayvanlar gibidirler, hatta daha da aşağıdırlar. Onlar gafillerin ta kendileridir." (A'râf, 7/179) ayeti, kalbin tefekkürden uzak olmasının, insanı gaflete sürükleyeceğini ifade eder.

Kur’an’ın bu vurguları, marifetullahın sadece teorik bir bilgi değil, aynı zamanda kalbin ve aklın birlikte iştirak ettiği bir süreç olduğunu gösterir. Bu süreçte, tefekkür, gözlem ve kalbin arınması önemli rol oynar.

İmam Ali’nin (عليه السلام) ‘Tanrı’yı Tanıma’ Hutbeleri

İmam Ali (عليه السلام), Nahcül Belağa’da yer alan hutbelerinde, Allah’ı tanıma konusuna derinlemesine değinir. O’nun hutbeleri, Allah’ın sıfatlarını, fiillerini ve evrenle olan ilişkisini anlamak için önemli bir kaynaktır.

• Allah’ın Sıfatları: İmam Ali (عليه السلام), Allah’ın sıfatlarını açıklarken, O’nun her şeyden münezzeh olduğunu, hiçbir şeye benzemediğini ve her şeyin O’na muhtaç olduğunu vurgular. O’nun sıfatları, yaratılanların sıfatlarından farklıdır ve O’nun sonsuz kudretini, ilmini ve hikmetini gösterir.
• Yaratılışın Gayesi: İmam Ali (عليه السلام), yaratılışın gayesinin Allah’ı tanımak ve O’na kulluk etmek olduğunu belirtir. İnsan, aklını ve kalbini kullanarak evreni ve kendini tefekkür ederek Allah’ı tanımaya çalışmalıdır. Bu tanıma, insanın Allah’a olan sevgisini ve bağlılığını artırır.
• Kalbin Arınması: İmam Ali (عليه السلام), kalbin arınmasının marifetullah için önemli bir şart olduğunu vurgular. Kalp, dünya sevgisi, kibir, haset gibi kötü duygulardan arındırılmalı ve Allah sevgisiyle doldurulmalıdır. Ancak böyle bir kalp, Allah’ın nurunu idrak edebilir.

İmam Ali’nin (عليه السلام) hutbeleri, marifetullahın sadece aklî bir çaba olmadığını, aynı zamanda kalbin ve ruhun da bu sürece dahil olması gerektiğini gösterir. O’nun öğütleri, insanı Allah’a yaklaştıran ve O’nun rızasını kazanmaya yönelten bir rehberdir.

Gazâlî’nin ‘Ma’rifetullah’ Bölümleri

İmam Gazâlî, İhya-u Ulumiddin adlı eserinde, ‘Ma’rifetullah’ başlığı altında Allah’ı tanıma konusunu detaylı bir şekilde ele alır. Gazâlî, marifetullahın İslam’ın en önemli gayelerinden biri olduğunu ve insanın kurtuluşunun ancak bu sayede mümkün olabileceğini belirtir.

• İlmin Önemi: Gazâlî, marifetullah için ilmin önemini vurgular. Ancak bu ilim, sadece kuru bir bilgi yığını değil, aynı zamanda kalbi aydınlatan ve insanı Allah’a yaklaştıran bir ilim olmalıdır. O, ilmin amel ile desteklenmesi gerektiğini ve amelsiz ilmin faydasız olduğunu belirtir.
• Nefs Tezkiyesi: Gazâlî, nefs tezkiyesinin marifetullah için vazgeçilmez bir şart olduğunu savunur. Nefs, kötü huylardan arındırılmalı ve güzel ahlakla donatılmalıdır. Ancak böyle bir nefs, Allah’ın nurunu idrak edebilir ve O’na yakın olabilir.
• Yakin ve Şüphe: Gazâlî, marifetullahın yakin ile elde edilebileceğini ve şüphenin bu yolda büyük bir engel olduğunu belirtir. Yakin, kalbin tam olarak tatmin olması ve Allah’ın varlığına ve birliğine kesin olarak inanmasıdır. Şüphe ise, kalbin kararsızlığı ve tereddüdüdür.

Gazâlî’nin ‘Ma’rifetullah’ bölümleri, Allah’ı tanıma yolunda izlenmesi gereken adımları detaylı bir şekilde açıklar. O’nun analizleri, ilim, amel ve nefs tezkiyesinin marifetullah için ne kadar önemli olduğunu gösterir.

Mevlânâ’nın Mesnevî’sinden Örnekler

Mevlânâ Celâleddin Rûmî, Mesnevî’sinde, hikayeler, meseller ve şiirler aracılığıyla Allah’ı tanıma konusunu derinlemesine işler. Mevlânâ, aşk, sevgi ve cezbe yoluyla Allah’a ulaşmanın yollarını gösterir.

• Aşk ve Sevgi: Mevlânâ, Allah’a olan aşkın ve sevginin marifetullahın en önemli unsurlarından biri olduğunu vurgular. O’na göre, Allah’ı seven bir kalp, O’nun nuruyla aydınlanır ve O’nun sırlarını idrak edebilir.
• Sembolik Anlatımlar: Mevlânâ, Mesnevî’de sembolik anlatımlar kullanarak Allah’ı tanıma konusunu daha anlaşılır hale getirir. Örneğin, "Ney" hikayesi, insanın Allah’tan ayrı düşmesinin acısını ve O’na dönme arzusunu sembolize eder.
• İnsan-ı Kâmil: Mevlânâ, insan-ı kâmilin Allah’ın en güzel tecellisi olduğunu ve O’nu tanımak için bir ayna olduğunu belirtir. İnsan-ı kâmil, nefsini terbiye etmiş, ahlakını güzelleştirmiş ve Allah’ın rızasını kazanmış bir kişidir.

Mevlânâ’nın Mesnevî’si, marifetullahın sadece aklî bir çaba olmadığını, aynı zamanda aşk, sevgi ve cezbe ile de elde edilebileceğini gösterir. O’nun hikmetli anlatımları, insanı Allah’a yaklaştıran ve O’nun sırlarını anlamaya teşvik eden bir rehberdir.

Sonuç

Marifetullah, insanlığın en temel arayışlarından biridir ve Kur’an-ı Kerim, İmam Ali’nin (عليه السلام) hutbeleri, Gazâlî’nin eserleri ve Mevlânâ’nın Mesnevî’si gibi kaynaklar, bu arayışta bize yol gösterir. Bu kaynaklar, marifetullahın sadece aklî bir bilgi edinme süreci olmadığını, aynı zamanda kalbin, ruhun ve tüm varlığın iştirak ettiği bir tecrübe olduğunu vurgular. Tefekkür, ilim, amel, nefs tezkiyesi, aşk ve sevgi, marifetullah yolunda izlenmesi gereken önemli adımlardır. Bu adımları takip ederek, Allah’ı tanımaya ve O’na yakın olmaya çalışabiliriz.

Anahtar Kelimeler: Marifetullah, tefekkür, kalp, yakin, nur.