İbn Ataullah el-İskenderi Hazretleri kimdir?

İbn Ataullah el-İskenderi Hazretleri: Hikmetin ve Zühdün İncisi

İslam dünyasının yetiştirdiği en önemli sufilerden ve düşünürlerden biri olan İbn Ataullah el-İskenderi (rahmetullahi aleyh), 13. ve 14. yüzyıllarda Mısır’da yaşamış, Şazeli tarikatının önde gelen temsilcilerinden, müellif, şair ve mutasavvıf bir alimdir. Özellikle “Hikem-i Ataiyye” adlı eseriyle tanınan İbn Ataullah, bu eserinde derin metafizik anlayışını, hikmet dolu öğretilerini ve manevi eğitim prensiplerini özlü bir şekilde sunmuştur. Bu yazımızda, İbn Ataullah el-İskenderi’nin hayatını, eserlerini, özellikle de Hikem-i Ataiyye’deki öğretilerini ve tasavvuf anlayışını detaylı bir şekilde inceleyeceğiz.

Hayatı ve Kökenleri

İbn Ataullah el-İskenderi’nin tam adı, Tacuddin Ebu’l-Fadl Ahmed bin Muhammed bin Abdülkerim bin Ataullah el-İskenderi’dir. 648/1250 veya 658/1260 yıllarında İskenderiye’de doğduğu tahmin edilmektedir. Aslen Maliki mezhebine mensup olan İbn Ataullah, gençlik yıllarında zahiri ilimlerle meşgul olmuş, ancak daha sonra Şazeli tarikatının kurucusu Ebu’l-Hasan eş-Şazeli’nin halifesi Ebu’l-Abbas el-Mürsi ile tanıştıktan sonra tasavvufa yönelmiştir. Ebu’l-Abbas el-Mürsi’nin rehberliğinde manevi eğitimini tamamlayan İbn Ataullah, onun vefatından sonra tarikatın önde gelen isimlerinden biri haline gelmiştir.

İbn Ataullah’ın hayatı boyunca ilim öğrenmeye ve öğretmeye büyük önem verdiği bilinmektedir. Kahire’de dersler vermiş, birçok öğrenci yetiştirmiş ve eserler kaleme almıştır. 709/1309 yılında Kahire’de vefat etmiş ve Mukattam tepesindeki kabristana defnedilmiştir.

Eserleri

İbn Ataullah el-İskenderi’nin birçok eseri bulunmaktadır. Bu eserler arasında en meşhurları şunlardır:

• Hikem-i Ataiyye: İbn Ataullah’ın en önemli eseri olan Hikem-i Ataiyye, tasavvufi hikmetleri, ahlaki öğütleri ve manevi eğitim prensiplerini içeren özlü sözlerden oluşmaktadır. Bu eser, tasavvuf literatüründe önemli bir yere sahiptir ve birçok dile çevrilmiştir.
• el-Kavlu’l-Mücerred fi İsmillah el-Müfred: Allah’ın isminin tecellilerini ve anlamlarını anlatan bir eserdir.
• Miftahu’l-Felâh ve Misbahu’l-Ervah: Namazın sırlarını ve faydalarını anlatan bir eserdir.
• Unvanu’t-Tevfik fi Adabi’t-Tarîk: Tarikat adabını ve tasavvuf yolculuğunun inceliklerini anlatan bir eserdir.
• Letaifu’l-Minen: Şazeli tarikatının büyüklerinin hayatlarını ve kerametlerini anlatan bir eserdir.
• et-Tenvir fi İskati’t-Tedbir: Kader ve tevekkül konularını ele alan bir eserdir.

Bu eserler, İbn Ataullah’ın derin ilmini, tasavvufi anlayışını ve manevi rehberliğini açıkça ortaya koymaktadır.

Hikem-i Ataiyye: Metafizik ve Hikmet Dolu Öğretiler

Hikem-i Ataiyye, İbn Ataullah el-İskenderi’nin en önemli ve en çok okunan eseridir. Bu eser, tasavvufi hikmetleri, ahlaki öğütleri ve manevi eğitim prensiplerini içeren özlü sözlerden oluşmaktadır. Hikem-i Ataiyye’nin temel amacı, insanın nefsini terbiye etmesine, Allah’a yakınlaşmasına ve hakikati anlamasına yardımcı olmaktır.

Hikem-i Ataiyye’de ele alınan başlıca konular şunlardır:

• Allah’a Tevekkül: İbn Ataullah, her şeyin Allah’ın takdiriyle gerçekleştiğini ve insanın Allah’a tevekkül etmesi gerektiğini vurgular. Tevekkül, insanın çaba göstermemesi anlamına gelmez, aksine insan elinden geleni yapmalı ve sonucu Allah’a bırakmalıdır.
• Nefsi Terbiye: İbn Ataullah, nefsin kötü huylarından arındırılması ve iyi huylarla donatılması gerektiğini belirtir. Nefsi terbiye etmek için zikir, tefekkür, ibadet ve ahlaki davranışlar önemlidir.
• Dünya Hayatının Geçiciliği: İbn Ataullah, dünya hayatının geçici olduğunu ve insanın ahirete hazırlanması gerektiğini hatırlatır. Dünya malına ve makamına değer vermemek, Allah’a yönelmek ve salih ameller işlemek önemlidir.
• İhlas: İbn Ataullah, her türlü ibadetin ve amelin sadece Allah rızası için yapılması gerektiğini vurgular. İhlas, riyadan ve gösterişten uzak durmak, samimiyetle Allah’a yönelmektir.
• Ledün İlmi: Hikem-i Ataiyye’de ledün ilmine de değinilir. Ledün ilmi, Allah’ın bazı kullarına doğrudan verdiği, akıl ve mantıkla açıklanamayan bir ilimdir. Bu ilme sahip olan kişiler, Allah’ın izniyle gaybı bilebilir ve bazı sırlara vakıf olabilirler.

Hikem-i Ataiyye, derin anlamlar içeren ve okuyucuyu düşünmeye sevk eden bir eserdir. Bu eseri okumak ve anlamak, insanın manevi gelişimine katkıda bulunur ve Allah’a yakınlaşmasına yardımcı olur.

Manevi Eğitim Anlayışı

İbn Ataullah el-İskenderi, manevi eğitimin önemini vurgulamış ve bu konuda önemli prensipler ortaya koymuştur. Onun manevi eğitim anlayışının temel unsurları şunlardır:

• Mürşide Bağlılık: İbn Ataullah, manevi eğitimde bir mürşidin rehberliğinin önemini vurgular. Mürşid, Allah’a giden yolda öğrenciye yol gösteren, onun hatalarını düzelten ve ona manevi destek sağlayan bir rehberdir.
• Zikir ve Tefekkür: İbn Ataullah, zikir ve tefekkürün manevi gelişimin temel unsurları olduğunu belirtir. Zikir, Allah’ı anmak ve O’na yönelmektir. Tefekkür ise, yaratılışı, evreni ve insanın kendisini düşünmektir.
• İbadet ve Ahlak: İbn Ataullah, ibadetlerin ve ahlaki davranışların manevi gelişime katkıda bulunduğunu vurgular. Namaz, oruç, zekat gibi ibadetler, insanın Allah’a yakınlaşmasına yardımcı olur. Dürüstlük, adalet, cömertlik gibi ahlaki davranışlar ise, insanın nefsini terbiye etmesine ve toplumla uyumlu bir şekilde yaşamasını sağlar.
• Nefsi Mücahede: İbn Ataullah, nefsin kötü huylarından arındırılması ve iyi huylarla donatılması gerektiğini belirtir. Nefsi mücahede, insanın içindeki kötü eğilimlerle mücadele etmesi ve Allah’ın rızasına uygun bir şekilde yaşamasıdır.

İbn Ataullah’ın manevi eğitim anlayışı, insanın Allah’a yakınlaşmasına, nefsini terbiye etmesine ve hakikati anlamasına yardımcı olmayı amaçlar.

Zühd Anlayışı

İbn Ataullah el-İskenderi, zühd konusunda da önemli görüşler ortaya koymuştur. Onun zühd anlayışı, dünya malına ve makamına değer vermemek, Allah’a yönelmek ve ahirete hazırlanmaktır. Ancak, İbn Ataullah’ın zühd anlayışı, dünyadan tamamen elini eteğini çekmek anlamına gelmez. Aksine, insan dünyada yaşarken, kalbini dünyaya bağlamamalı, dünya malını Allah yolunda kullanmalı ve ahireti unutmamalıdır.

İbn Ataullah’ın zühd anlayışının temel unsurları şunlardır:

• Kalbi Dünyadan Uzak Tutmak: İbn Ataullah, insanın kalbini dünyaya bağlamaması gerektiğini vurgular. Dünya malı ve makamı, insanın Allah’a yakınlaşmasına engel olabilir. Bu nedenle, insan kalbini Allah’a yöneltmeli ve dünya malını sadece bir araç olarak görmelidir.
• İhtiyaçtan Fazlasını İnfak Etmek: İbn Ataullah, insanın ihtiyacından fazlasını infak etmesi gerektiğini belirtir. İnfak, Allah’ın rızasını kazanmak için yapılan her türlü yardımdır. İnfak etmek, insanın kalbini dünya sevgisinden arındırır ve ona cömertlik duygusunu kazandırır.
• Kanaatkar Olmak: İbn Ataullah, kanaatkar olmanın önemini vurgular. Kanaatkar olmak, insanın sahip olduğu şeylerle yetinmesi ve daha fazlasını istememesidir. Kanaatkar olmak, insanın huzurlu ve mutlu bir hayat sürmesine yardımcı olur.
• Ahireti Unutmamak: İbn Ataullah, insanın ahireti unutmaması gerektiğini hatırlatır. Dünya hayatı geçicidir, ahiret ise ebedidir. Bu nedenle, insan ahirete hazırlanmalı ve salih ameller işlemelidir.

İbn Ataullah’ın zühd anlayışı, insanın dünya hayatını Allah’ın rızasına uygun bir şekilde yaşamasına ve ahirete hazırlanmasına yardımcı olmayı amaçlar.

Sonuç

İbn Ataullah el-İskenderi, İslam dünyasının yetiştirdiği en önemli sufilerden ve düşünürlerden biridir. Hikem-i Ataiyye adlı eseriyle tanınan İbn Ataullah, derin metafizik anlayışını, hikmet dolu öğretilerini ve manevi eğitim prensiplerini özlü bir şekilde sunmuştur. Onun eserleri ve öğretileri, günümüzde de tasavvuf yolunda ilerlemek isteyenler için önemli bir rehber niteliğindedir. İbn Ataullah el-İskenderi’nin hayatını, eserlerini ve öğretilerini anlamak, İslam tasavvufunu ve manevi eğitimi daha iyi anlamamıza yardımcı olacaktır. Onun ruhu şad olsun.

Anahtar Kelimeler: Hikem-i Ataiyye, ledün ilmi, manevi eğitim, tasavvuf sırları, zühd