Bayezid-i Bistami Hazretleri kimdir?

Bayezid-i Bistami Hazretleri: Aşkın ve Vahdetin Horasanlı Sesi

Tasavvuf dünyasının zirve isimlerinden biri olan Bayezid-i Bistami Hazretleri (ö. 874), Horasan ekolünün en önemli temsilcilerindendir. Hayatı, aşkın ve vahdete ulaşma yolunda eşsiz bir seyr-i süluk örneği sunar. Şatahat olarak bilinen coşkulu ve bazen de zahiren çelişkili sözleriyle tanınan Bayezid-i Bistami, fenafillah makamına ulaşmış, benliğini Hakk’ta yok etmiş bir veli olarak kabul edilir.

Hayatı ve Kökenleri

Bayezid-i Bistami’nin tam adı Ebu Yezid Tayfur bin İsa bin Süruşan el-Bistami’dir. İran’ın Bistam şehrinde doğduğu için Bistami nisbesiyle anılır. Doğum tarihi kesin olarak bilinmemekle birlikte, 8. yüzyılın sonlarına doğru dünyaya geldiği tahmin edilmektedir. Ailesi hakkında çok fazla bilgi bulunmamakla birlikte, dedesi Süruşan’ın Zerdüşt dinine mensup olduğu, daha sonra İslam’ı kabul ettiği rivayet edilir. Bayezid-i Bistami’nin babası İsa’nın da dindar ve takva sahibi bir kişi olduğu bilinmektedir.

Bayezid-i Bistami, ilk eğitimini Bistam’da almış, Kur’an-ı Kerim’i ezberlemiş ve temel dini bilgileri öğrenmiştir. Ancak, onun ruhunu doyuran ve onu asıl arayışına yönlendiren şey, tasavvufi bir deneyim olmuştur. Genç yaşta dünya işlerinden elini eteğini çekerek kendini ibadete, zikre ve tefekküre vermiştir.

Tasavvufi Yolculuğu (Seyr-i Süluk)

Bayezid-i Bistami’nin tasavvufi yolculuğu, zahiri ilimlerle yetinmeyip batıni hakikatlere ulaşma arayışıyla başlamıştır. Bu arayış onu farklı coğrafyalara, farklı şeyhlere ve farklı meşreplere götürmüştür. Rivayetlere göre, pek çok farklı şeyhten ders almış, onlardan feyz almış ve kendi özgün tasavvufi anlayışını geliştirmiştir.

Seyr-i sülukunda riyazet ve mücahedeye büyük önem veren Bayezid-i Bistami, nefsinin isteklerini kırmak ve kalbini Allah’a yöneltmek için çeşitli zorluklara katlanmıştır. Uzun süre oruç tutmuş, az uyumuş, sürekli zikirle meşgul olmuş ve dünyevi zevklerden uzak durmuştur. Bu çabaları sayesinde nefsini terbiye etmiş, kalbini temizlemiş ve Allah’a daha yakın olmuştur.

Bayezid-i Bistami’nin tasavvufi yolculuğunda, manevi rehberlerin (mürşid) önemi büyüktür. Her ne kadar farklı şeyhlerden ders almış olsa da, onun asıl mürşidinin kim olduğu konusunda kesin bir bilgi bulunmamaktadır. Ancak, bazı kaynaklarda İmam Cafer-i Sadık’ın (r.a.) ruhaniyetinden feyz aldığı ve onun manevi terbiyesi altında yetiştiği belirtilmektedir.

Horasan Ekolündeki Yeri

Bayezid-i Bistami, Horasan tasavvuf ekolünün en önemli temsilcilerinden biridir. Horasan ekolü, aşk, coşku ve vahdet temalarına ağırlık veren, zahiri kurallara bağlı kalmakla birlikte batıni derinliğe de önem veren bir tasavvuf anlayışını temsil eder. Bayezid-i Bistami’nin şatahat olarak bilinen coşkulu sözleri, bu ekolün karakteristik özelliklerinden biridir.

Horasan ekolü, Melametilik gibi akımları da etkilemiştir. Melametilik, riyadan uzak durmayı, kendini gizlemeyi ve halkın kınamasına aldırmamayı esas alan bir tasavvuf anlayışıdır. Bayezid-i Bistami’nin bazı davranışları ve sözleri, Melametiliğin izlerini taşımaktadır.

Şatahat Sözleri ve Anlamı

Bayezid-i Bistami, tasavvuf tarihinde şatahat olarak bilinen, zahiren çelişkili ve hatta küfür gibi görünen sözleriyle tanınır. Bu sözler, onun fenafillah makamına ulaştıktan sonra, kendinden geçerek söylediği, aşkın coşkusunu ve vahdeti ifade eden sözlerdir. Şatahat, bir nevi ilahi aşkın sarhoşluğudur. Bu sözlerin doğru anlaşılması için, söyleyenin makamına ve niyetine dikkat etmek gerekir.

Bayezid-i Bistami’nin şatahat sözlerinden bazıları şunlardır:

• “Benim cübbemin içinde Allah’tan başka kimse yoktur.”
• “Sübhanî mâ a’zamu şânî (Benim şanım ne yücedir!)”
• “Kendimi tenzih ederim, kendimi tenzih ederim, benim şanım ne yücedir.”

Bu tür sözler, zahiri anlamlarıyla değil, batıni anlamlarıyla değerlendirilmelidir. Bu sözler, Bayezid-i Bistami’nin Allah’ta yok olduğunu, benliğinden sıyrıldığını ve Hakk’ın varlığıyla bütünleştiğini ifade etmektedir. Bu sözler, fenafillah makamının bir tezahürüdür.

Fenafillah Anlayışı

Fenafillah, tasavvufun en önemli kavramlarından biridir. Fenafillah, kulun kendi varlığını, iradesini ve benliğini Allah’ta yok etmesi anlamına gelir. Bu makama ulaşan kişi, artık kendi nefsinin isteklerine göre değil, Allah’ın rızasına göre hareket eder. Onun bütün varlığı, Allah’ın varlığıyla bütünleşir.

Bayezid-i Bistami, fenafillah makamına ulaşmış bir veli olarak kabul edilir. Onun şatahat sözleri, bu makamın bir yansımasıdır. Bayezid-i Bistami, kendi benliğini Allah’ta yok etmiş, Hakk’ın varlığıyla bütünleşmiş ve ilahi aşkın coşkusunu yaşamıştır.

Fenafillah makamına ulaşmak, tasavvuf yolculuğunun en yüksek hedeflerinden biridir. Bu makama ulaşan kişi, artık dünyevi kaygılardan kurtulmuş, Allah’ın rızasını her şeyin üstünde tutan, kâmil bir insan olmuştur.

Tesirleri ve Mirası

Bayezid-i Bistami Hazretleri, tasavvuf tarihinde derin izler bırakmış, kendisinden sonra gelen pek çok sufinin yolunu aydınlatmıştır. Onun aşk, coşku ve vahdet anlayışı, Mevlana Celaleddin-i Rumi, Yunus Emre ve Hacı Bektaş-ı Veli gibi büyük mutasavvıfları etkilemiştir.

Bayezid-i Bistami’nin öğretileri, günümüzde de tasavvuf yolunda ilerlemek isteyenler için önemli bir rehber niteliğindedir. Onun hayatı, aşkın ve vahdete ulaşma yolunda eşsiz bir örnektir. Şatahat sözleri, ilahi aşkın coşkusunu ve fenafillah makamının derinliğini ifade etmektedir.

Bayezid-i Bistami Hazretleri, Horasan’ın yetiştirdiği en büyük sufilerden biri olarak, tasavvuf dünyasında her zaman saygı ve sevgiyle anılmaya devam edecektir.